Έπειτα από αλλεπάλληλες Συνόδους Κορυφής με μοναδικό θέμα της ατζέντας τη διαχείριση των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών, ανακοινώθηκε προ ολίγων ημερών η υπογραφή συμφωνίας ανάμεσα στην Ε.Ε. και την Τουρκία. Οι 28 αποδέχθηκαν τη συμβιβαστική πρόταση του Donald Tusk (Ντόναλντ Τουσκ), όπως αυτή διαμορφώθηκε μετά από πολύωρες διαπραγματεύσεις με την τουρκική πλευρά και τον Ahmet Davutoğlu (Αχμέτ Νταβούτογλου).
Κεντρικός άξονας της συμφωνίας αυτής είναι η επαναπροώθηση προσφύγων και μεταναστών που φτάνουν στα ελληνικά νησιά, από την 20η Μαρτίου και έπειτα, προς την Τουρκία, στην αρχή του «ένας προς έναν», δηλαδή για κάθε Σύριο που επιστρέφει στην Τουρκία, θα δίνεται άσυλο από την Ε.Ε. σ’ έναν Σύριο και θα μεταφέρεται για επανεγκατάσταση σε κάποια χώρα της. Οι μετανάστες και οι πρόσφυγες που θα φθάνουν από εδώ και πέρα στα ελληνικά νησιά θα ταυτοποιούνται και θα υποβάλουν αίτηση ασύλου στις ελληνικές αρχές, οι οποίες συνεπικουρούμενες από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες θα διαπιστώνουν αν η αίτηση πληροί ή όχι τις προϋποθέσεις. Σε περίπτωση που η αίτηση κρίνεται αβάσιμη οι μετανάστες θα επιστρέφονται στην Τουρκία. Το μέτρο αυτό είναι έκτακτο και συμμορφώνεται πλήρως, σύμφωνα με δηλώσεις των ευρωπαίων αξιωματούχων με το ευρωπαϊκό και διεθνές δίκαιο, καθώς αποφεύγεται κάθε είδους συλλογική απέλαση και διαφυλάσσεται η αρχή της ατομικής εξέτασης κάθε αίτησης ασύλου.
Η Τουρκία και η Ελλάδα, με τη συνδρομή της Ε.Ε., θα λάβουν όλα τα απαραίτητα μέτρα, συμπεριλαμβανομένης της παρουσίας Τούρκων αξιωματούχων στα ελληνικά νησιά και Ελλήνων αξιωματούχων στην Τουρκία για να διευκολυνθεί η εφαρμογή της συμφωνίας. Το κόστος της επιστροφής των μεταναστών αναλαμβάνει η Ευρωπαϊκή Ένωση.
Όσον αφορά την μετεγκατάσταση των ανθρώπων αυτών στην Ε.Ε., αυτή θα λάβει χώρα, σύμφωνα με τις δεσμεύσεις που ανέλαβαν οι αντιπρόσωποι των Κρατών – Μελών στο πλαίσιο του Συμβουλίου της 20ης Ιουλίου 2015. Παραμένουν δηλαδή περίπου 18000 θέσεις μετεγκατάστασης. Οι επιπλέον ανάγκες, με ανώτατο όριο τα 54000 ακόμα άτομα, θα υλοποιηθούν μέσω ενός εθελοντικού διακανονισμού.
Η Τουρκία δεσμεύθηκε να κλείσει κάθε θαλάσσιο ή χερσαίο δρόμο παράνομης μετανάστευσης από την Τουρκία προς την Ε.Ε., και να βάλει φρένο στη δράση χιλιάδων διακινητών που εκμεταλλεύονται τον ανθρώπινο πόνο προκειμένου να αποκομίζουν οικονομικό όφελος, ενώ θα λάβει 3 δις ευρώ για την χρηματοδότηση έργων στους τομείς της υγείας, της εκπαίδευσης, των υποδομών, της διατροφής και άλλων εξόδων διαβίωσης για τη βελτίωση των συνθηκών ζωής μεταναστών και προσφύγων. Εάν οι πόροι αυτοί εξαντληθούν κι υπό την προϋπόθεση ότι θα έχουν εκπληρωθεί όλες οι παραπάνω δεσμεύσεις, θα λάβει συμπληρωματικά άλλα 3 δις μέχρι το τέλος του 2018.
Επιπλέον σε σχέση με την ενταξιακή πορεία της γείτονος χώρας, υπάρχει συμβιβασμός για το άνοιγμα του 33ου κεφαλαίου (αφορά τον προϋπολογισμό) κατά τη διάρκεια της ολλανδικής προεδρίας. Οι προπαρασκευαστικές εργασίες μάλιστα για το άνοιγμα άλλων κεφαλαίων θα συνεχιστούν με ταχύτερο ρυθμό. Τέλος, η Κομισιόν θα εξετάσει την πρόοδο της Τουρκίας στα 72 προαπαιτούμενα που της έχουν τεθεί (και που μέχρι τώρα έχει εκπληρώσει μόνο τα 35!!!), για την απελευθέρωση της βίζας 75 εκατομ. Τούρκων πολιτών και θα υποβάλει έως τα τέλη Απριλίου κατάλληλη πρόταση, βάσει της οποίας θα λάβουν τελική απόφαση το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο.
Οι ενστάσεις για την παραπάνω συμφωνία πολλές. Δυστυχώς η προσφυγική κρίση βρήκε την Ε.Ε. διχασμένη και ανίκανη, τουλάχιστον ως τώρα, να δράσει συλλογικά (άρνηση επιμερισμού των βαρών, ακραίες φωνές των χωρών του Βίσεγκραντ, κλείσιμο συνόρων). Και η μεγαλύτερη ίσως απόδειξη αυτής της αδυναμίας είναι ακριβώς αυτή η συμφωνία με έναν δύσκολο στις διαπραγματεύσεις εταίρο όπως η Τουρκία. Ήδη από τα πρώτα λεπτά της δημοσιοποίησής της διατυπώθηκαν έντονες αντιδράσεις τόσο από τη Διεθνή Αμνηστία και διάφορες ΜΚΟ, όσο και από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, για ζητήματα που αφορούν κυρίως στην παραβίαση των διατάξεων της Συνθήκης της Γενεύης για την Προστασία των Προσφύγων και στην επιτάχυνση των διαδικασιών ένταξης μιας χώρας όπως η Τουρκία, που συστηματικώς παραβιάζει και καταπατεί θεμελιώδη δικαιώματα και ελευθερίες των πολιτών της.
Για την εφαρμογή της συμφωνίας αυτής θα πρέπει η Τουρκία να χαρακτηριστεί «ασφαλής τρίτη χώρα». Η Τουρκία. «Ασφαλής τρίτη χώρα». Οι κυβερνήσεις Νταβούτογλου και Ερντογάν έχουν αποδείξει ουκ ολίγες φορές έως τώρα το μίσος και την απέχθειά τους για οτιδήποτε συμπεριλαμβάνει τις έννοιες ελευθερία του τύπου και της έκφρασης, δημοκρατία, κράτος δικαίου, αντιπολίτευση. Έχει επιτεθεί με διώξεις σε δημοσιογράφους, τηλεοπτικά κανάλια, εφημερίδες (με πιο πρόσφατο παράδειγμα τα επεισόδια για την μεγαλύτερη αντιπολιτευτική εφημερίδα, την Zaman), έχει παρακάμψει αποφάσεις του Συνταγματικού Δικαστηρίου της χώρας, ενώ προβαίνει σε διώξεις και φυλακίσεις δικαστικών, αστυνομικών και στρατιωτικών. Σε αυτό το σημείο πρέπει να αναφερθεί ότι η Τουρκία είναι μεν Συμβαλλόμενο Μέρος στην Συνθήκη της Γενεύης του 1951 για τους πρόσφυγες και σε κάποια μόνο από τα Συμπληρωματικά Πρωτόκολλα της, έχει θέσει όμως επιφυλάξεις γεωγραφικού περιεχομένου. Συγκεκριμένα έχει θέσει περιορισμό να εξετάζει αιτήσεις ασύλου μόνο για γεγονότα που συνέβησαν στην Ευρώπη. Συνεπώς, δεν πρόκειται να γίνει αποδεκτό αίτημα ασύλου από μη Ευρωπαίο πολίτη.
Πέραν των πρακτικών δυσχερειών που θα ανακύψουν στην εφαρμογή αυτής της συμφωνίας, τίθενται σοβαρά θέματα παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς αναφύεται μια τάση εμπορευματοποίησης των ανθρώπων αυτών, στη λογική του «ένας προς έναν». Ένας θα επιστρέφει στην Τουρκία, ένας θα γίνεται δεκτός από κάποια χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επιπλέον, δίνεται η ευκαιρία σε μια χώρα όπως η Τουρκία, που συστηματικά στο παρελθόν έχει αποδείξει ότι δεν συμμορφώνεται στις επιταγές του διεθνούς δικαίου και στις δεσμεύσεις που πολλές φορές έχει αναλάβει, να διαχειριστεί το ζήτημα της επεξεργασίας των αιτήσεων ασύλου και να αποφασίζει ποιος πληροί ή όχι τις προϋποθέσεις για να εισέλθει στην Ευρώπη. Επίσης, σίγουρα υπάρχουν αμφιβολίες για το εάν και κατά πόσο η Τουρκία πράγματι θα τηρήσει τις υποχρεώσεις της. Ήδη από την πρώτη μέρα εφαρμογής της συμφωνίας έφθασαν 875 πρόσφυγες και μετανάστες από την Τουρκία στα ελληνικά νησιά, ενώ είχαμε άλλο ένα ναυάγιο με δυο μικρά κοριτσάκια 1 και 2 ετών να χάνουν τη ζωή τους. Τέλος, θυσιάζονται οι θεμελιώδεις και βασικές αρχές της Ε.Ε., δημοκρατία, ελευθερία, κράτος δικαίου, σε μια προσπάθεια αντιμετώπισης του προσφυγικού, με τη γεωγραφική μετατόπιση του προβλήματος, αντί για την ανάληψη μιας κοινής συλλογικής ευρωπαϊκής προσφυγικής και μεταναστευτικής πολιτικής, και με τις υποσχέσεις για επίσπευση της ενταξιακής διαδικασίας μιας χώρας που προφανώς κανέναν σεβασμό δεν τηρεί απέναντι σε αυτές τις αρχές.
Η πολιτική της ακραίας ρητορείας και η λογική του κλεισίματος των εθνικών συνόρων, που ακολούθησαν κάποιες χώρες, δοκιμάζουν έντονα την ενότητα της Ε.Ε., η οποία με την παρούσα συμφωνία φαίνεται να αποδεικνύει πως μάλλον έχει περάσει πολύς καιρός από το 1951…
